Łeba - jedna z siedmiu ważnych rzek Pomorza uchodzących do Morza Bałtyckiego, wypływa ze źródła położonego na wysokości 170 m n.p.m. na południe od wsi Borzestowo w powiecie kartuskim. Po sformowaniu na torfowej łące w niewielki rów, w górnym rynnowym odcinku przepływa przez jeziora Pojezierza Kaszubskiego: Długie, Wielkie, Reskowskie i Sianowskie.
Początki Łeby powyżej Borzestowa
Na północ od wsi Miłoszewo wgłębia się między wzniesienia morenowe. Od Tłuczewa jej spadek gwałtownie wzrasta. Płynąc urokliwym przełomowym odcinkiem, erozyjną wąską wcinającą się nawet do 60m doliną, nabiera cech rzeki górskiej. Meandruje wśród łąk i lesistych wzgórz spieniając swoje wody na licznych głazach i zawadach, by po dotarciu do Pradoliny Łeby - Redy przy rzędnej 50m n.p.m. zapoczątkować w rejonie Strzebielina odcinek pradolinny, wyraźniej zaznaczający się od okolic Bożegopola Małego.
Przełomowy odcinek rzeki
Nurtem spokojniejszym, korytem o dnie żwirowo - piaszczystym poprzez Bożepole Wielkie i Łęczyce dopływa do Lęborka, a następnie rozległą torfową doliną do leżącego w obszarze Słowińskiego Parku Narodowego przybrzeżnego
jeziora Łebsko, kończąc przy rzędnej 0,3m n.p.m odcinek pradolinny. Po przejściu przez jezioro uchodzi Łeba do morza w miejscowości o tej samej nazwie, przełamując się przez Mierzeję Łebską 4 km szerokim i głębokim kanałem.
Łeba poniżej Lęborka
Długość rzeki wynosi 129,75 km, całkowita powierzchnia zlewni 1801,2 km2, a pierwsze historyczne zapisy z jej nazwą pojawiają się w roku 1140.
Formowanie tarlisk w centrum Lęborka
Instytut Ochrony Środowiska w Programie Ochrony Dolin Rzecznych uznał dolinę Łeby za korytarz ekologiczny kategorii A rangi krajowej. Zadecydowała o tym jej wielofunkcyjność oraz znajdujące się w dolinie siedliska i miejsca rozrodu wielu gatunków zwierząt. Największe znaczenie spośród ryb dorzecza Łeby mają dwie formy biologiczne troci: troć wędrowna i osiadły pstrąg potokowy oraz lipień.
Pstrąg potokowy
Troć wędrowna
Lipień
Ścisłą ochroną gatunkową objęte są: głowacz białopłetwy, koza, śliz i przedstawiciel krągłoustych minóg stumieniowy. Ponadto stwierdzono w rzece obecność jeszcze 16 innych gatunków ryb.
Towarzystwo Przyjaciół Rzeki Łeby działa w Lęborku od 1998r. Organizacja postawiła sobie za cel: inicjowanie i wspieranie działań zmierzających do ochrony i odnowy środowiska naturalnego Pradoliny Łeby, poprawę czystości wód dorzecza Łeby, przywracanie ekologicznej drożności rzeki i jej dopływów, utrzymanie i podniesienie walorów przyrodniczo- krajobrazowych obszaru w osi biegu Łeby, ochronę różnorodności biologicznej pradoliny.
Para troci na gnieździe tarłowym nocą
Osiągnięcia ostatnich lat - rozgrodzenie przestaw sieciowych na jez. Łebsko, budowa przepławki w Chocielewku - udrożniły trasy migracyjne troci i łososia umożliwiając obu gatunkom przystąpienie do tarła naturalnego w rzece Łebie i jej dopływach. Tarło naturalne ma najistotniejsze znaczenie dla kondycji gatunku, dlatego powinno być chronione i rozwijane.
Samica troci kopiąca gniazdo
Międzynarodowe zalecenia Konwencji Helsińskiej zobowiązują kraje uczestników do zapewnienia co najmniej 50 % reprodukcji naturalnej dzikiego łososia bałtyckiego do 2010 r. Służą temu przedsięwzięcia podejmowane w rzekach łososiowych. Dzięki dobrej współpracy z władzami
Lęborka i powiatu lęborskiego Towarzystwo uzyskało środki finansowe, z których
odtworzyło naturalne tarliska troci i łososia w centrum Lęborka umieszczając w rzece 152 tony mieszanki żwirowo kamiennej, odpowiednio następnie wyprofilowanej.
Tarło troci powyżej mostu w ulicy Armii Krajowej
Obserwowane z mostów w ul. Armii Krajowej i Staromiejskiej misterium budowy gniazd tarłowych oraz składania ikry budziło podziw licznych mieszkańców miasta, turystów i gości zagranicznych. Samice troci składają ikrę w ostatnim kwartale roku do gniazd wykonanych w żwirowo-kamiennym dnie rzeki. Przygotowując gniazdo samica kładzie się na boku i gwałtownymi ruchami ciała kopie zagłębienie w dnie do którego składana jest zapłodniona przez samca ikra. Jest ona następnie zasypywana przez samicę żwirem - powstaje w ten sposób kopiec inkubacyjny, w którym na świat przyjdzie narybek troci. Corocznie Towarzystwo
bierze udział w "Akcjach Ochrony Tarła Troci". Całonocne dyżury, wspólne patrole z udziałem policji, Straży Miejskiej, Społecznej Straży Rybackiej, członków PZW, Klubu Muchowego "Dolina Łeby" skutecznie ograniczają kłusownictwo w dorzeczu Łeby.
Styczniowa Łeba
Towarzystwo
wspomaga realizację programu udrożniania rzek przyjętego uchwałą Sejmiku Województwa Pomorskiego.
Na jego wniosek wybudowanie przepławki w Lęborku umieszczono w zatwierdzonym przez Radę Miejską "Wieloletnim Planie Inwestycyjnym na lata 2004-2007". Rozpoczęte zostały prace projektowe. Wykonanie przepławki przedłuży trasy migracyjne ryb, otworzy im możliwości rozrodu na nowych terenach tarliskowych, podniesie walory turystyczne miasta.
Towarzystwo Przyjaciół Rzeki Łeby
współpracuje z młodzieżą realizując Międzynarodowy Program Edukacji Ekologicznej "Green". Program ten promuje i kształtuje przyjazne postawy kreując etykę ekologiczną oraz szacunek dla otoczenia. Zachęca uczniów nie tylko do badania rzek i strumieni, ale także do identyfikacji problemów związanych z ochroną środowiska. TPRŁ współdziała z Drużyną ZHP "Zawieja" oraz Centrum Edukacji Ekologicznej w Lęborku.
Zimorodek - objęty ścisłą ochroną barwny klejnot dorzecza Łeby; na czatach i z upolowaną rybką
Od trzech lat wspólnie z Klubem Muchowym "Dolina Łeby" organizowane są
Ogólnopolskie Zawody Muchowe o Puchar Prezesa Towarzystwa Przyjaciół Rzeki Łeby cieszące się coraz większą popularnością. W roku 2006 ponad 100 uczestników z całego kraju wywiozło wspaniałe wrażenia wyrażając nadzieję, że impreza na stałe wejdzie do kanonów wędkarstwa muchowego. Między turami zawodów zaprezentowano gościom film o odtworzeniu tarlisk z sekwencjami z samego tarła ukazującymi skuteczność przedsięwzięcia.
Doroczne Ogólnopolskie Zawody Muchowe
Tekst: Marian Ślęzak, Zygmunt Lisiecki.
Opracowanie graficzne: Tomasz Borowiecki.
Zdjęcia: Tomasz Borowiecki, Piotr Boniaszczuk, Marcin Buchowski, Artur Buczkowski, Bogusław Kotlarz, Henryk Sęk,
Marian Ślęzak.
Wydawca: "Towarzystwo Przyjaciół Rzeki Łeby", 84-300 Lębork, ul. Sienkiewicza 14. www.rzekaleba.pl, mail: towarzystwo@dolinaleby.eu
Wydano ze środków WFOŚiGW w Gdańsku.
Współpraca: Centrum Edukacji Ekologicznej w Lęborku.